Ik kan me nog goed herinneren hoe ik me “anders” voelde. Anders dan de rest. Op een plek in een team waar ik soms ogen voelde steken. Een plek waar je voelt dat er achter je rug om over je gesproken wordt. Waar er “grapjes” worden gemaakt die als een steek onder water over komen. Het was in het begin van mijn loopbaan, maar ik beleefde op dat moment een leerzame maar pittige periode.

Andersom 

Heb ik ook wel eens in een team gezeten waar een ander de rol van de zondebok had. Waar je met elkaar te vaak praat over de “irritante eigenschappen” van je collega. In dit geval iemand die vaak liep te klagen en zo de energie opslokte.

Nu als teamcoach hoor ik mensen praten over collega’s die het altijd beter lijken te weten, of te lange pauzes nemen. Of een collega die altijd duikt wanneer er werk te verdelen is. Er ontstaat een sfeertje waarmee de collega in de coulissen wordt gezet, maar tegelijk in de spotlight.

Gaat het wel over de zondebok?

Teams die deze dynamiek tegenkomen zien de energie, de sfeer en de resultaten zo het putje in lopen. Kijk je meer vanuit het systeem en het potentieel, dan is er wat interessants te onderzoeken.

Het team gaat namelijk en masse “boven” de collega staan en daarmee wordt de gelijkwaardige positie in het team verstoord. De impliciete boodschap is “jij past hier niet”. En waar gewezen wordt naar die éne collega, wijzen er vier vingers terug naar de rest van de team. Maar de bereidheid om het eigen aandeel in deze situatie te onderzoeken is er vaak onvoldoende. Het team schreeuwt als het ware om ander gedrag van de collega, alsof die als enige iets kan verbeteren aan de situatie.

Vluchtroute

Wanneer alle aandacht gaat naar de zondebok, is de kans groot dat deze dynamiek steeds heftiger wordt. Als je zelf wel eens in een dergelijke situatie hebt gezeten, zul je hebben gemerkt dat de spanning steeds meer oploopt in het team. Geen prettige sfeer om daar je werk in te doen.

Met een systemische bril beschouwd is het heel goed mogelijk dat deze dynamiek een vluchtroute voor het team is. Een uiting van de onderstroom, waar iets gezien wil worden. Alleen is nog niet duidelijk wat. Wanneer alles draait om de slechte verhoudingen en de zondebok, geeft dat het team de gelegenheid om iets anders uit de weg te gaan. Zo creëer je met elkaar een vluchtroute, zonder het zelf te beseffen. Vergelijk het een beetje met een overlevingsstrategie.

Je wilt er snel vanaf. NIET DOEN.

Wanneer je alleen aan de oppervlakte kijkt en daar je interventies zoekt, kom je nogal bedrogen uit. Ik heb het regelmatig gezien. Begeleiders en leidinggevenden die geneigd zijn om met DE collega aan de slag te gaan. Of het team met elkaar naar een training stuurt. Dat wordt dan vaak iets op het gebied van samenwerken, kleurentesten, communicatie of feedback geven. Daar doe je het team en de organisatie uiteindelijk mee tekort.

Elk patroon heeft zijn doel, ook in dit geval. Een overlevingsstrategie is er niet voor niets en die kun je het team niet zomaar afnemen. Gelukkig is het meestal niet nodig om direct in die onderstroom te gaan roeren. Daarvoor zijn er gelukkig hele andere manieren. Onder andere door:

Aan te sluiten bij de beleefde werkelijkheid van alle dag.

Iedereen in het team is bij dit vraagstuk aan zet. Niet alleen de zondebok zal het gedrag moeten veranderen. Wat hier wel werkt: het team helpen om te reflecteren. Zodat ze kunnen zien dat ze allemaal een aandeel hebben in de ontstane situatie. De kans is dan namelijk veel groter dat de escalatie afneemt.

Niemand gaat namelijk naar het werk met het idee “ik ga vandaag weer eens de boel verpesten”. Iedereen wil zijn eigen stukje geluk, ook op het werk. Dus in plaats van ergens vanaf te willen is het de moeite waard om te kijken waar het team idealiter naar toe wil bewegen. Je wilt nieuwe ruimte creëren om een positieve draai te kunnen maken. We hebben het wel over gedragsverandering. Dus neem daarvoor de tijd met realistische stappen. Je zult merken dat vertragen hier uiteindelijk een versnelling oplevert. Je wilt dat het team de kracht van de verschillen weet te benutten. Dat de energie weer terugkomt, je team opnieuw weer veel voor elkaar krijgt. Omdat er niets zo stimulerend is als het zien van vooruitgang.